Integrowana uprawa pszenżyta ozimego

Uprawa pszenżyta, po pszenicy, zajmuje drugie miejsce pod względem udziału zbóż w strukturze zasiewów. W związku z rozporządzeniem obowiązującym od 1 stycznia 2014 r. nakazującym uprawę zbóż zgodnie z systemem integrowanej ochrony roślin, istnieje potrzeba przedstawienia najistotniejszych jej zasad.

Integrowana ochrona roślin polega na preferowaniu trzech głównych metod uprawy:
   - agrotechnicznych (odpowiedni płodozmian, poprawna uprawa roli, mechaniczna pielęgnacja   
     zasiewów),
   - hodowlanych (postęp biologiczny),
   - chemicznych (stosowanie ochrony zgodnie z zasadami ochrony integrowanej).
Oznacza to, że do minimum ogranicza się wprowadzenie do środowiska obcych związków chemicznych – nawozów mineralnych i pestycydów. Integrowana technologia nie jest nastawiona na maksymalizację plonu, ale na opłacalność, dlatego zdarza się, że uzyskujemy niższe plony, za to wynik ekonomiczny jest korzystniejszy z racji mniejszych nakładów na środki produkcji.
Wykorzystanie postępu biologicznego jest ważnym elementem technologii integrowanej. Właściwy wybór odmiany umożliwia uzyskanie wysokiego plonowania bez zwiększenia wydatków na środki produkcji. Pełne wykorzystanie postępu biologicznego jest możliwe w warunkach prawidłowej rejonizacji gatunków i odmian oraz stosowania agrotechniki uwzględniającej ich specyficzne wymagania. Pewnym ułatwieniem przy wyborze odmiany do uprawy w danym rejonie są Listy Zalecanych Odmian (tzw. LZO) tworzone na podstawie wyników doświadczeń.

                                                            Dwa sposoby uprawy  

Sposób uprawy gleby pod pszenżyto ozime zależy od zwięzłości gleby, przedplonu i terminu zbioru, stanu roli po zbiorze, panujących warunków atmosferycznych oraz posiadanego sprzętu. Obecnie, obok klasycznej uprawy płużnej, w przygotowaniu gleby pod zasiew zbóż stosuje się metodę uproszczoną  - bezorkową.
Oba sposoby uprawy mają swoje zalety i wady. Pszenżyto na stanowisku po motylkowych i kukurydzy oraz zbożach uprawiane jest zazwyczaj metodą płużną. Natomiast po rzepaku, okopowych i częściowo zbożach stosowany jest siew bezorkowy. W porównaniu do pełnej uprawy orkowej zmniejsza on nakłady pracy, zużycie paliwa oraz korzystnie wpływa na ograniczenie erozji gleby i uwilgotnienie roli. Stosowanie uproszczonej uprawy roli zwiększa jednak niebezpieczeństwo nasilenia występowania niektórych chwastów, chorób i szkodników.
Uproszczenie w uprawie roli polega głównie na zastąpieniu pługa przez zestawy uprawowe lub uprawowo-siewne. Zabiegów uprawowych nie powinno się rozpoczynać przy zbyt dużej wilgotności gleby, szczególnie na glebach ciężkich i średnich. Takie warunki wilgotnościowe mogą spowodować nadmierne zagęszczenie gleby po śladach kół ciągnika i przyczynić się do osłabienia wschodów i zahamowania wzrostu roślin.
Pełna uprawa płużna pozwala na dokładne i głębokie przykrycie resztek pożniwnych oraz istotne zmniejsza możliwość porażenia pszenżyta przez grzyby chorobotwórcze.

                                                                   Przedplon jest…

… jednym z ważniejszych elementów integrowanej ochrony. Prawidłowo dobrany przedplon zapewnia: ochronę gleby przed erozją, ograniczone wymywanie azotanów, mniejsze nasilenie patogenów, większe zasoby materii organicznej oraz poprawę żyzności i aktywności biologicznej gleby.
Najlepszymi przedplonami dla pszenżyta są wczesne strączkowe uprawiane na nasiona oraz motylkowe wieloletnie, rzepak i ziemniaki uprawiane na oborniku. Stanowisko po koniczynie i lucernie oraz ich mieszankach z trawami należy wcześniej przygotować pod zasiew, aby przyspieszyć rozkład resztek pożniwnych i uzupełnić braki wody w glebie.
Rośliny zbożowe (poza owsem) są najgorszymi przedplonami dla pszenżyta (możliwy spadek plonu o 15-20 % w porównaniu do przedplonów nie będących zbożami). Natomiast w gorszych warunkach siedliskowych (kompleks żytni słaby) spadek plonu może dochodzić nawet do 35%.
Obniżka plonu ziarna pszenżyta w uprawie po zbożach jest związana ze słabszym krzewieniem, większym wypadaniem roślin w czasie wegetacji, mniejszą liczbą kłosów na jednostce powierzchni oraz obniżoną masą ziarniaków w kłosie.
Zboża ozime (jako przedplony) zwiększają zachwaszczenie. Poza tym pszenżyto ozime jest porażane przez choroby systemu korzeniowego.

                                                                  Prawidłowy siew

Podstawowym elementem integrowanej technologii produkcji pszenżyta ozimego jest prawidłowe wykonanie siewu. Trzeba przy tym zwrócić uwagę na odpowiedni materiał siewny, termin i ilość wysiewu.
Należy używać zaprawionego materiału kwalifikowanego, gdyż zaprawy nasienne chronią ziarno przed chorobami grzybowymi w początkowym okresie wegetacji i stanowią niezbędny element integrowanej technologii produkcji. Materiał siewny pochodzący z zakupu, jeżeli jego reprodukcja była staranna, można (w zależności od stopnia kwalifikacji) wysiewać przez 3-5 lat, bez obawy o spadek plonu.
Stosując własny materiał siewny należy sprawdzić jego siłę kiełkowania oraz dorodność określoną przez wielkość ziarniaków. Jedynie dorodne ziarno gwarantuje równomierne i pełne wschody siewek o dużym wigorze, a to wpływa na wielkość plonu.
Termin siewu jest ważnym czynnikiem plonotwórczym. Siew w optymalnym terminie pozwala roślinom na właściwy rozwój jesienią i na wiosnę. Jeśli jest zbyt wczesny, to rośliny silnie się krzewią, a na nadmiernie gęstych łanach łatwiej rozwijają się choroby grzybowe. Nie można też ryzykować opóźnienia siewu, ponieważ rośliny słabe i nie rozkrzewione w czasie zimy mogą wymarznąć. Optymalny termin siewu w centralnej i północnej Polsce to 15-25 września.

                                                             Nawożenie mineralne

Jest ono kolejnym ważnym elementem integrowanej uprawy pszenżyta, gdyż powinno zabezpieczyć potrzeby pokarmowe roślin, zapewniając przy tym dobrej ilości i jakości, opłacalny dla rolnika plon.  Ustalając nawożenie należy uwzględnić składniki pokarmowe znajdujące się już w glebie, przedplon, nawozy mineralne i nawozy organiczne. Podstawowym warunkiem efektywnego przetwarzania azotu w plon jest utrzymanie odpowiedniego stosunku N:P:K, który powinien wynosić 1:0,4:1. Ustalenie dawki azotu, w odróżnieniu od dawki fosforu i potasu, wymaga większej precyzji mającej na uwadze dodatkowe względy ekonomiczne i środowiskowe.
Podział dawki N wynika z dynamiki zapotrzebowania pszenżyta na ten pierwiastek. Zadaniem pierwszej wiosennej dawki N, która stanowi do 60% całkowitych potrzeb na azot, jest uzupełnienie rezerw zapasów tego składnika w glebie, a w następnej kolejności pobudzenie pszenżyta do krzewienia oraz pokrycia potrzeb pokarmowych rośliny do fazy strzelania w źdźbło. Drugi termin aplikacji azotu przypada na początek strzelania w źdźbło. Głównym zadaniem nawożenia jest wtedy wzrost liczby zawiązanych kłosów.

                                                             Rola właściwej agrotechniki

Poprawna agrotechnika pozwala znacznie ograniczyć zagrożenie ze strony sprawców chorób. Stosowanie chemicznych środków ochrony roślin w okresie wegetacji jest w integrowanej technologii uprawy pszenżyta ozimego możliwe dopiero po przekroczeniu progu szkodliwości. Za ekonomiczny próg przyjmuje się takie nasilenie agrofaga (chorób, szkodników, chwastów), przy którym szacowane straty plonu będą takie, jak koszt chemicznego jego zwalczania.
Wykonanie zabiegu herbicydem zaleca się jeśli jesienią wystąpi w łanie powyżej 60 chwastów dwu- i jednoliściennych na 1m2. Wiosną odchwaszczanie należy traktować jako zabieg uzupełniający, gdy skuteczność jesiennej ochrony była niewystarczająca.

Tadeusz  Dudek
Oddział Ostrołęka

Źródło: Na podstawie opracowania dr Bogusława Jaśkiewicza, Wiadomości Rolnicze Nr 09/2012 r.

Przyg. A.D.